Γιόος βαν Κλέιφε

Αυτοπροσωπογραφία του καλλιτέχνη (περ. 1519)

                                                         

Ο Γιόος βαν Κλέιφε (ολλανδικά: Joos van Cleve ή Cleef, περ. 1485 - περ. 1540) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος και προσωπογράφος, το έργο του οποίου εντάσσεται στο καλλιτεχνικό ρεύμα της Βορειοευρωπαϊκής Αναγέννησης. Είναι επίσης καταγεγραμμένος με την επωνυμία Γιόος βαν ντερ Μπέκε (Joos van der Beke).  Η δουλειά του χαρακτηρίζεται ως απλοϊκή, εκλεκτική, και συντηρητική. Στα έργα του συνδυάζει την παράδοση με νέα στοιχεία. Υπήρξε ένας από τους πρώτους καλλιτέχνες που απεικόνισαν τοπία στο φόντο των έργων του, τεχνική που άνθησε κυρίως κατά το 16ο αιώνα.

«Πορτραίτο της Βασίλισσας Ελεονώρας της Γαλλίας» 

(περ. 1530), Kunsthistorisches Museum, Βιέννη, Αυστρία.

  

«Mona Vanna Nuda», Εθνική Πινακοθήκη της Πράγας, Τσεχία.

Ο Γιόος βαν Κλέιφε μαθήτευσε στο πλευρό του Γιαν Γιουστ (μεταξύ 1450 και 1460 – 1519), μαζί με τον οποίο φιλοτέχνησε τα πλευρικά τμήματα του ρετάμπλ που κοσμεί το Ναό του Αγίου Νικολάι στο Καλκάρ, το οποίο εγκαταστάθηκε το 1508 (ακόμη in situ).  Ο βαν Κλέιφε μετακόμισε στην Αμβέρσα όπου και καταγράφεται ως μέλος της τοπικής συντεχνίας ζωγράφων το 1511. Έγγραφα των ετών 1516 και 1523 μας πληροφορούν πως είχε υπό την εποπτεία του δικούς του μαθητές, ενώ υπήρξε συν-επικεφαλής της συντεχνίας κατά τα έτη 1519, 1520 και 1525.

Πορτραίτο γυναίκας και άνδρα 1520-1527

Το σημαντικότερο έργο της πρώιμης καριέρας του είναι η «Κοίμηση της Θεοτόκου» (1515, Wallraf-Richartz Museum, Κολωνία)  Η σύνθεση αυτή υπήρξε θεμελιώδης για την ανασυγκρότηση της εργογραφίας του καλλιτέχνη, καθώς κατά τα τέλη του 19ου αιώνα ο ιστορικός τέχνης Firmenich-Richartz συσχέτισε το περίπλοκο μονόγραμμα σε ένα από τα τμήματα του έργου με τα αρχικά του Γιόος βαν ντερ Μπέκε. Επίσης του έχει αποδοθεί ένα σύνολο έργων που παλαιότερα αναφερόταν πως προήλθαν από το χέρι του «Δασκάλου της Κοιμήσεως της Θεοτόκου» Τα πρώτα του εγχειρήματα αποκαλύπτουν την επιρροή που άσκησε πάνω στον καλλιτέχνη ο δάσκαλός του, ο Γιουστ, όπως και οι Χανς Μέμλινγκ (περ. 1430 – 1494) και Γκέραρντ Ντάβιντ (περ. 1460 – 1523).  Κατά συνέπεια είναι ευρέως αποδεκτή η υπόθεση πως πραγματοποίησε μέρος της μαθητείας του στην Μπριζ, όπου και ήλθε σε επαφή με το έργο των τελευταίων δύο ζωγράφων. Ο απαθής ρεαλισμός των προσωπογραφιών του είναι συγγενής με το έργο του Κουέντιν Μέτσις (1466 – 1529), ωστόσο στο σύνολο του έργου του παρατηρούνται μεγάλες στυλιστικές διαφορές Με τη σειρά του ανέλαβε παραγγελίες από την περιοχή της Κολωνίας, ασκώντας επίδραση στην παραγωγή της τοπικής Σχολής.

«Προσκύνηση των Μάγων» (1517-18), Gemäldegalerie, Δρέσδη, Γερμανία.

Η «Πιετά», που σήμερα φιλοξενείται στο Stadelsches Kunstinstitut und Stadtische Galerie της Φρανκφούρτης, καταγεγραμμένη το 1524, σηματοδοτεί μια νέα φάση στην καριέρα του καλλιτέχνη, στην οποία γίνεται εμφανής το ενδιαφέρον του βαν Κλέιφε για την ιταλική τέχνη Μεταξύ των ετών 1528 και 1535 το όνομα του καλλιτέχνη εξαφανίζεται από τα αρχεία της Αμβέρσας Ο ιστορικόςΦραντσέσκο Γκουιτσιαρντίνι (1483 - 1540) αναφέρει στο σύγγραμμα «Descrittione di tutti I Paesi Bassi, altrimenti detti Germania Inferiore» του 1567 πως ο ζωγράφος  έλαβε πρόσκληση από τον Φραγκίσκο Α' της Γαλλίας να εργαστεί στη γαλλική βασιλική αυλή όπου και φιλοτέχνησε πολυάριθμα πορτραίτα των μοναρχών και των μελών της αριστοκρατίας. Το πορτραίτο του βασιλιά Ερρίκου Η' (Βασιλική Συλλογή, Γουίνδσορ) αφήνει να εννοηθεί πως επισκέφτηκε κάποια στιγμή και την Αγγλία. Τα τελευταία έργα ζωγραφικής του βαν Κλέιφε φανερώνουν βαθύ ενδιαφέρον για την Ιταλική Αναγέννηση, αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι ταξίδεψε ποτέ εκεί.

«Επιτάφιος Θρήνος» (1520-1525), Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι.

Ο καλλιτέχνης μερικές φορές αναφέρεται ως «ο πρεσβύτερος» προκειμένου να διακρίνεται από το γιο του, Κορνέλις βαν Κλέιφε (1520 - 1567), κανένα έργο του οποίου δεν σώζεται. Από τον ίδιο γάμο απέκτησε επίσης μία κόρη. Αν και η ημερομηνία θανάτου του είναι άγνωστη, συνέταξε διαθήκη το 1540 και η δεύτερη σύζυγός του αναφέρεται ως χήρα τον Απρίλιο του 1541.

Πηγή:

Η Παναγία με το Βρέφος με το αχλάδι

Πηγή: 

                 Άλμπρεχτ Ντύρερ, 1512 Ελαιογραφία σε ξύλο φλαμουριάς 49× 37 εκ. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη

 Η Παναγία απεικονίζεται με λεπτά χαρακτηριστικά και μια γλυκύτητα που ήταν χαρακτηριστικό της φλαμανδικής αναγεννησιακής τέχνης. Το κεφάλι της είναι καλυμμένο με πέπλο που σχηματίζει κομψές πτυχώσεις και οι άκρες του ακολουθούν το σχήμα του κεφαλιού του μικρού Ιησού. Τα μακριά ξανθά μαλλιά καταλήγουν σε μπούκλες και στα χέρια της κρατά τρυφερά  τον μικρό Χριστό. Ο αντίχειρας και ο δείκτης της στο κάτω μέρος της εικόνας υπογραμμίζουν το πόσο εύθραυστο είναι το παιδικό σώμα.  Το Θείο Βρέφος εμφανίζεται σαν απλό μωρό που σφίγγει στο χέρι του το κοτσάνι από ένα αχλάδι. Με δύο δοντάκια που μόλις έχουν φυτρώσει, έχει αφήσει τα μικρά ίχνη ενός δαγκώματος στο κομμάτι του φρούτου..Το μωρό σε σχέση με την γλυκιά μορφή της Παναγίας είναι άσχημο. 

Το στοργικό πρόσωπο της Παναγίας αποδίδεται με ποικίλες λεπτομέρειες όπως οι οι μπούκλες των μαλλιών της, το βέλο και η κορδέλα στο μέτωπό της. Τα κόκκινα χείλη της καλοσχηματισμένα και το σχέδιο των φρυδιών είναι έντονο ώστε υπογραμμίζει τα μάτια της, τα  οποία χαμηλώνει τρυφερά με το βλέμμα προσηλωμένο στο γιο της. Στο στόμα της σχηματίζεται ένα γλυκύτατο χαμόγελο το οποίο αγγίζει τον θεατή και του μεταφέρει την ζεστασιά και την αγάπη της μητέρας.  Το μωρό είναι τυλιγμένο σε ένα ουρανί ύφασμα, κάτω από ο οποίο κρύβει τα χέρια της, δείχνοντας σεβασμό προς το θείο βρέφος αλλά και σαν να μην επιθυμεί να αγγίξει απευθείας το μωρό, όπως κάποιος κρατά προσεκτικά ένα πολύτιμο αντικείμενο.

Η λεπτή πινελιά τονίζει κάθε πτύχωση, προϊόν της εμπειρίας του ζωγράφου στη χαρακτική.  Ο Ντύρερ χρησιμοποιεί στοιχειώδη χρώματα αλλά μοναδικής ποιότητας.

Συχνό αντικείμενο συζητήσεων ανάμεσα στους ιστορικούς της τέχνης αποτελεί η αντίθεση ανάμεσα στο ντελικάτο πρόσωπο της Παναγίας και στο εύρωστο ηράκλειο σώμα του παιδιού, κοινώς ανάμεσα στις διαφορετικές τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν στα δύο πρόσωπα. Η απεικόνιση αυτή της Παναγίας διαφέρει σε σχέση με τις πολυάριθμες άλλες εκδοχές του ίδιου θέματος από τον Ντύρερ, τόσο στη σύνθεση όσο και στην καλλιτεχνική έκφραση. Η τρυφερότητα του προσώπου της Παναγίας προέρχεται από τη φλαμανδική παράδοση.  Αντιθέτως, η στάση του μωρού, σε περιστροφή γύρω από τον άξονα του σώματος, ανάγεται στην πρώιμη ιταλική Αναγέννηση. Το αχλάδι ως σύμβολο της Παναγίας και του Θείου Βρέφους απαντάται συχνά κατά στη βενετσιάνικη αναγεννησιακή τέχνη, κατόπιν μιας ερμηνείας του Μπερνάρντο ντι Κιαραβάλε, πως η γλυκύτητα της γεύσης συμβολίζει τη γλυκύτητα του στόματος και της καρδιάς, που αποτελούν, σύμφωνα με τον Άγιο Μποναβεντούρα, χαρίσματα των σοφών. Ο Ντύρερ ζωγράφισε αρκετές φορές την "Παναγία με βρέφος με αχλάδι" καθ'ως ήταν το αγαπημένο του θέμα αλλά και πολλών ευεργετών της Τέχνης οι οποίοι καθόριζαν και τη θεματογραφία. Παράστησε επίσης το θέμα και σε χαρακτικά τα οποία φιλοτεχνούσε με άριστη τεχνική.

Albrecht Dürer (1471–1528) Detail The Pear 1526

Albrecht Dürer (1471-1528) Madonna and Child 

                                     Albrecht Dürer (Germany 24 May 1471 – 05 Apr 1528)                                                                                               "The Virgin and Child with a pear"

Η Παναγία με το βρέφος και το αχλάδι του Μπελλίνι 

(Bellini’s Madonna of the Pear (c.1485)

Η Παναγία με το βρέφος και το αχλάδι του Μπερνάρ βαν Ορλέ (Bernard van Orley)

Η Παναγία με το βρέφος και το αχλάδι του Γιαν Μαμπούζε (Jan Gossart)

Η Γέννηση της Αφροδίτης (Μποτιτσέλι)

Σάντρο Μποτιτσέλι, 1485–1486 Τέμπερα σε καμβά 172,5× 278,5 Ουφίτσι, Φλωρεντία

Γέννηση της Αφροδίτης (Ιταλικά: La nascita di Venere) είναι πίνακας ζωγραφικής του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγέννησης, Σάντρο Μποτιτσέλι. Φιλοτεχνήθηκε περίπου το 1485–1486. Σήμερα βρίσκεται στη συλλογή του μουσείου Ουφίτσι στη Φλωρεντία, στην αίθουσα που είναι αφιερωμένη στο μεγάλο δημιουργό. Αποτελεί μια από τις αρτιότερες αισθητικά δημιουργίες του Φλωρεντίνου καλλιτέχνη. Η έμπνευση για τον πίνακα δίνεται από μια μυθολογική αφήγηση του Οβιδίου και συνιστά μια νεοπλατωνική αλληγορία βασισμένη στην αντίληψη της αγάπης ως γενεσιουργού δύναμης.

Είναι άγνωστο σε εμάς ποιος παρήγγειλε τον πίνακα αυτό στον Ιταλό καλλιτέχνη, ωστόσο πιστεύεται πως φτιάχτηκε για κάποιο μέλος της οικογένειας των Μεδίκων. Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν πως αποτελεί ύμνο στην αγάπη του Τζουλιάνο ντι Πιέρο των Μεδίκων για τη Σιμονέττα Κατανέο Βεσπούτσι, που ζούσε στο Πορτοβένερε (μετάφραση: Λιμάνι της Αφροδίτης), μια παραθαλάσσια πόλη για την οποία μια τοπική παράδοση λέει πως αποτελεί το μέρος όπου γεννήθηκε η Αφροδίτη. Σημειώνεται πως ο Μποτιτσέλι αγαπούσε μυστικά και ο ίδιος την όμορφη Σιμονέττα, που ήταν ερωμένη του ευγενούς από την οικογένεια των Μεδίκων. Πιστεύεται πως η Σιμονέττα αποτέλεσε το μοντέλο για την Αφροδίτη στον πίνακα, αλλά και για άλλες κοπέλες σε έργα του Μποτιτσέλι, όπως συνέβη και στην Άνοιξη (Primavera).

                                             Simonetta Vespucci by Sandro Botticelli.

Το Θέμα του Πίνακα

Λεπτομέρεια του πίνακα.

Σύμφωνα με έναν αρχαίο ελληνικό μύθο, όταν ο Κρόνος πήρε τη βασιλεία από τον πατέρα του, τον Ουρανό, έκοψε τα γεννητικά του όργανα και τα πέταξε στη θάλασσα. Από τους αφρούς της θάλασσας, αναδύθηκε κοντά στην Κύπρο (σύμφωνα με την επικρατέστερη παράδοση) η θεά Αφροδίτη. Στον πίνακα λοιπόν, η θεά Αφροδίτη αναδύεται από το νερό μέσα σε ένα όστρακο που φυσούν ο Ζέφυρος και η Αύρα προς την ακτή της Κύπρου ή των Κυθήρων. Στην ακτή την υποδέχεται μια από τις Ώρες, θεότητες των εποχών, που της προσφέρει έναν μανδύα. Σύμφωνα με ορισμένους ερμηνευτές, η γυμνή θεά είναι σύμβολο πνευματικής και όχι γήινης αγάπης. Η ανατομία της Αφροδίτης δεν αποτελούν εκφράσεις κλασικού ρεαλισμού, όπως στα έργα του Ραφαήλ ή του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ωστόσο οι ανατομικά ανορθόδοξες λεπτομέρειες του πίνακα μονάχα συμβάλλουν στην αιθέρια ομορφιά του.

Το σχέδιο είναι αρμονικό και ντελικάτο: οι γραμμές κομψές και δημιουργούν, με τα κύματα που σκάνε στην ακτή, τις πτυχώσεις των ρούχων, την αρμονική ροή των μαλλιών της θεάς, διακοσμητικά κυματοειδή παιχνιδίσματα. Τα χρώματα είναι φωτεινά, οι μορφές καθαρές και ραφιναρισμένες. Το γυμνό σώμα της Αφροδίτης είναι ύμνος στην κλασσική ομορφιά και στην αγνότητα της ψυχής, ενώ για τη στάση της ο Μποτιτσέλι ακολούθησε το πρότυπο της Αιδήμονος Αφροδίτης (Venus Pudica).

Το θέμα της Αφροδίτης είναι σαφώς παγανιστικό, σε μια εποχή που τα περισσότερα έργα τέχνης απεικόνιζαν Ρωμαιοκαθολικά θέματα. Αν και ορισμένα από τα έργα του φλωρεντίνου ζωγράφου καταστράφηκαν εξαιτίας των θεμάτων τους, η Αφροδίτη διασώθηκε χάρη στην επιρροή του Λαυρεντίου των Μεδίκων. Ο πίνακας έχει επηρεάσει κατά πολύ και τη σύγχρονη κουλτούρα με εμφανίσεις σε διάφορες ταινίες και βιβλία. Επιπροσθέτως το πρόσωπο της Αφροδίτης απεικονίζεται στο δεκάλεπτο των ιταλικών κερμάτων ευρώ.

                                      Zephyrus, God of Winds, and the gentle breeze Aura. (detail) (s)